body=[Geen afbeelding beschikbaar]

Zuid Willemsvaart 174

Houthal Meeuwissen

Historie 'Pakhuizen Zuid-Willemsvaart'

door Ed Hupkens

De gemeente 's-Hertogenbosch wil 54 appartementen aan de Zuid-Willemsvaart laten bouwen. De nieuwbouw is gepland schuin tegenover het Kardinaal van Rossumplein, waar tot begin 2011 Houthal Meeuwissen heeft gezeten. Het complex staat leeg sinds het faillissement op 16 december 2010 is uitgesproken. Pandeigenaar David Damen verwacht dat de sloop in maart 2016 start. Het is de bedoeling dat begin 2018 de huurwoningen worden opgeleverd. De actualiteit van een geschiedenis die 156 jaar geleden is begonnen.	36
Grondlegger Jan I van Boekel. (Foto: Verhees) De historie van de aan de Zuid-Willemsvaart gelegen pakhuizen, op de hoek met de Van Berckelstraat, begint halverwege de negentiende eeuw. Aan een initiatief van enkele ondernemende Bosschenaren komt in 2016 een einde door de sloop van de laatste restanten hiervan. De overblijfselen van de onderneming die hier vanaf 1860 gevestigd is geweest, betreffen het voormalige kantoor met opstallen van v/h Steenkolenhandel Van Boekel-van Maaren aan de Zuid-Willemsvaart 174, ook wel bekend als Van Boekel Warmte. Met een geschiedenis waarvan burgemeester Lambooy tijdens een toespraak in 1961 over memoreert: “Belangrijk voor de groei van Den Bosch!” Het is op deze plaats waar de eerste steenkolenhandel van de stad is begonnen. Tijdens de wintertijd is het er decennialang een komen en gaan van tienduizenden Bosschenaren. Zij komen vroeg in de morgen nog snel even een ton turf of een mud kolen halen of gedurende de dag hun bestelling afgeven. Direct of indirect (via tussenhandel) worden deze geleverd tot ver in de omgeving van 's-Hertogenbosch. Al ver vóór de Tweede Wereldoorlog is het bedrijf begonnen met kolenzegels. In de zomer kan men 'zomerkolen' bestellen en betalen. Daarvoor krijgt men zegels die op een op naam gestelde kaart geplakt kunnen worden. Een soort gespreid spaar- en betalingssysteem, waarvoor men vervolgens in de winter de tegenwaarde in kolen uitgeleverd krijgt. Ook het bedrijfsleven weet waar het moet zijn. Net als met het Snoepje van de Week van De Gruyter, weten vele (oudere) Bosschenaren nu nog waar ook de steenkolen vandaan zijn gekomen. Eerste Bossche kolenboer Op een (bedrijven)terrein aan de Zuid-Willemsvaart op de hoek met de huidige Van Berckelstraat, genaamd 'Pakhuizen Zuid-Willemsvaart', begint Johannes van Boekel (Jan I) in 1860 een handel in steenkolen. De in 1820 in Empel geboren Van Boekel kan worden beschouwd als de eerste kolenboer in de stad. Van Boekel is eigenlijk aannemer openbare werken, de steenkolenhandel is voor hem een nevenactiviteit. Mogelijk dat Van Boekel dit terrein, als aannemer openbare werken, al eerder in gebruik verkregen heeft van de gemeente. Op hetzelfde terrein aan de Zuid-Willemsvaart zitten de handelaren N. van de Griendt en H. Tromp, met wie Van Boekel samen handelt in bouwmaterialen. Verder is ook de steenfabriek Smits & Sigmond op het domein gevestigd. Rond 1865 komt Van Boekel in bezit van een slagerswinkel, wegens een grote schuld van de slager, gelegen aan de Hinthamerstraat 37. In het gemeentelijk straatnamenregister staat Van Boekel in 1875 geregistreerd als 'spekslagter en koopman in steenkolen'. In 1900 overlijdt Johannes van Boekel (Jan I), oud 80 jaar. Tweede generatie In 1870 gaat zoon Joannes Andreas (Jan II) bij zijn vader in de kolenhandel werken. Rond 1880 gaat hij, ter verkrijging van een zelfstandig inkomen, onder eigen naam, J.A. van Boekel, handelen. Als kantooradres geeft hij het huisadres van zijn vader aan de Hinthamerstraat op. Hieruit valt op te maken dat de handel via hem gaat, maar de afrekening via het kantoor van zijn vader verloopt. Hij is eigenlijk commissionair bij zijn eigen vader. Na zijn huwelijk in 1883 begint Jan tevens met een handel in turf en briketten	37
onder de naam J.A. van Boekel-van Maaren. Vanaf dat moment is er bij Jan II sprake van een volwaardige brandstoffenhandel. In het archief van de familie Van Boekel is een boekhouding aanwezig van de koop en verkoop van turf, het zogenaamde Turfboek. De turf wordt verkocht per ton (mud) of per stuk. Op 16 mei 1883 kost 1 ton Peelturf in de verkoop 25 cent en 100 stuks Friesche turf 75 cent. Op 18 juni van hetzelfde jaar koopt Jan 8.200 stuks Friesche turf in voor 55 cent. Uitbreiding Oktober 1884 wil Jan een turfmagazijn, kantoor en afsluitmuren laten bouwen. Blijkens een aantekening in de kantlijn van de voorwaarden tot aanbesteding is dit op de locatie Noordwal / Slachthuis. In die tijd is dat op een braakliggend terrein ten westen van het oude, gemeentelijk slachthuis en ten oosten van de kavel alwaar de steenkolen van zijn vader liggen opgeslagen. Thans is dit de locatie Zuid-Willemsvaart 174 (v/h 44). In 1890 woont Jan in het ouderlijk huis van zijn vrouw, aan de Vischstraat B 75. Thans is dit Visstraat 1. Dit is tevens zijn administratie- en bestelkantoor. In 1892	38
komt Jan met C.A. van de Ven (wonende te Brussel) overeen tot scheiding van enkele percelen, bestaande uit huizen en open erven gelegen achter de woningen aan de Van Berckelstraat. Jan koopt 1/3 deel van de waarde van de omschreven percelen voor ƒ 4.250,-. Hierdoor kan hij zijn opslagterrein uitbreiden. Op 'de kanaal' verschijnen steeds meer vaartuigen om bij Van Boekel gelost te worden. Voor het lossen van de turven en steenkolen uit schepen wordt hem in 1893 een vergunning verleend voor het bouwen van een trap in het talud van de Zuid-Willemsvaart. Een en ander om het werken voor de dragers te vergemakkelijken. Jan II blijkt behoefte hebben aan meer opslagruimte om de turven droog in op te slaan. In 1904 krijgt hij hiervoor een bouwvergunning. Volgens de aangehechte tekening is dit zijn vierde loods. November 1924 krijgt Jan een vergunning voor het bouwen van alweer een bergplaats op de kavels aan de Zuid-Willemsvaart. In 1935 overlijdt Joannes Andreas van Boekel (Jan II), oud 79 jaar. Verdere uitbreiding Geheel rechts Jan II, met pijp Jan III, geheel links een turflosser (1915-1920). (Foto: Van Boekel) In 1905 gaat zijn zoon Johannes Wilhelmus Alphonsus Maria (Jan III) bij zijn vader in het bedrijf werken. Jan II en Jan III werken gezamenlijk aan de verdere uitbouw van het bedrijf. In die tijd gaan zij over tot het op grote schaal importeren van steenkolen. In het dagblad Het Gezin worden met regelmaat grote advertenties geplaatst. Hierin staat dan bijvoorbeeld vermeld: “Importeur der Eerste Belgische, Duitsche en Engelsche Antrachiet” en “Vertegenwoordiger der Nederlandsche Staatsmijnen”. In 1910 begint Jan III onder de naam Van Boekel-Zimmerman tevens met een steenkolengroothandel. Rond deze tijd gaat de Bossche bevolking meer en meer over op steenkolen voor de verwarming van de woningen. Turf blijft echter tot na 1930 in gebruik. In 1922 zijn vader en zoon mede-initiatiefnemers van een nieuwe naamloze vennootschap: de “NV Verkoopkantoor voor gascokes”, met als doel de industriële markt. Zeven kolenhandelaren uit 's-Hertogenbosch nemen aan de onderneming deel: de NV v/h H. van Andel, A.J. Appel, J.A. van Boekel, de NV v/h H. van der Meulen, A.G.W. Smits, N.J.M. van der Velden en B.M. van Vugt. In 1925 woont Jan III met zijn gezin aan de Oranje Nassaulaan 2 in 's-Hertogenbosch, dit adres is tevens administratiekantoor. Grootse plannen In 1925 richt Jan III de NV Steenkolenhandel v/h J.A. van Boekel-van Maaren op. De vennootschap heeft ten doel: de detail- of kleinhandel in brandstoffen in de meest uitgebreide zin. Het vestigingsadres is Zuid Willemsvaart 44 (tegenwoordig nummer 174). De oprichting van deze nv resulteert al snel in de behoefte aan meer kantoorruimte. Jan laat op de plaats van twee toiletruimten een bestelkantoor bouwen en de toiletten naar achteren verplaatsen. Twee jaar later richt Jan de NV Steenkolen Groothandel v/h Jan van Boekel jr op. Al eerder in 1910 was hij, onder eigen naam, met een steenkolengroothandel begonnen. De vennootschap heeft ten doel: de groothandel in brandstoffen in de meest uitgebreide zin. Het vestigingsadres is Zuid-Willemsvaart 44. In 1934 woont Jan III aan het Julianaplein nr. 19 en is het pand Oranje Nassaulaan nr. 2 zijn kantooradres. Er wordt een nieuw kantoor gebouwd aan de Zuid-Willemsvaart 44, de eerste steenlegging is op 10 mei 1941. Een jaar later wordt deze in gebruik genomen als hoofdvestiging, waar de boekhouding van beide nv's wordt gedaan. Daarmee komt een einde aan de situatie dat er op diverse plaatsen in de stad wordt boekgehouden. In een toespraak, gehouden bij de opening van het hoofdkantoor, wordt vermeld dat Jan III veelfuncties bekleedt en heeft bekleed in de besturen van verscheidene bonden, verenigingen en brandstoffen- en prijzencommissies. Zo is hij 'District Adviseur van het Rijks Kolen Bureau voor de Provincie Noord-Brabant' geweest. Hij heeft ook een functie in de Nederlandse Katholieke Bond van Handelaren in Brandstoffen Sint Theobald, met vestiging aan de Stationsweg. De laatste jaren van zijn leven woont Jan III aan de Vughterweg 39. In 1946 overlijdt Johannes Wilhelmus Alphonsus Maria van Boekel, oud 58 jaar.	39
Laatste generatie In 1934 gaat de oudste zoon, Jean Louis Marie (Jan IV) bij zijn vader in het bedrijf werken. In 1939 treedt ook zijn jongste zoon, George Jean François (Bob), tot de zaak toe. In 1942 treedt Jan III af als directie van de NV Steenkolen Groothandel v/h Jan van Boekel jr. en wordt Jan IV tot directeur benoemd. Het jaar daarop verlaat Jan III ook de directie van de NV Steenkolenhandel v/h J.A. van Boekel-van Maaren en wordt zoon Bob benoemd tot directeur. Jan IV begint in 1934 direct met zijn werkzaamheden in de groothandel en gaat vaak met zijn vader op stap naar klanten en kolenmijnen. Kolen worden ook per trein uit Limburg, België, Duitsland en Engeland aangevoerd. Voor de overslag naar de kolenopslagplaats aan de Zuid-Willemsvaart dient een losplaats van de spoorwegen, gelegen op een terrein aan de Maijweg. Oktober 1944 wordt 's-Hertogenbosch bevrijd van de Duitse bezetting. De aanvoer van huisbrandkolen uit binnen- en buitenland komt aanvankelijk traag op gang. In die tijd zijn er grote protesten van de zuidelijke kolenhandelaren richting Den Haag: er zijn te weinig kolen beschikbaar voor het zuiden van het land. Vele goederen zijn nog 'op de bon', zo ook de kolen. Tijdens de jaren van de wederopbouw worden oude turfloodsen aan de Zuid-Willemsvaart gesloopt om ruimte te maken voor de opslag van steenkolen. De per spoor aangevoerde kolen worden nu op een snellere manier, via laadkisten, naar binnen gebracht en ook de kolenbergen worden steeds hoger. Als die niet meer hoger kunnen, wordt in 1951 besloten de opslagplaats te verhuizen naar een plek achter het station. Hiervoor is een circa 4400 m2 groot terrein aangekocht op de hoek van de Copernicuslaan en de Oude Vlijmenseweg, gelegen tussen de toenmalige gashouder en de later gebouwde flats. Voor de aanvoer van de kolen komt er een aftakking in de spoorlijn, die in de richting van het gebied loopt aan de noordzijde van de Oude Vlijmenseweg. In de toegangsweg van het terrein wordt een weegbrug geplaatst. Dat jaar gaan zij de winter in met meer dan 3500 ton kolen in opslag, ongeveer 200 treinwagons. Vanaf begin 1960 begint het bedrijf tevens met een handel in Esso stook- en huisbrandolie en petroleum. Door de verplaatsing van de kolenopslag komt het terrein aan de Zuid-Willemsvaart gedeeltelijk vrij voor verkoop. Hierop wordt in 1956/57 de Cliché en Stempelfabriek Verhees gerealiseerd. Finale In 1963 wordt bij Slochteren aardgas gevonden. Nederland wordt in rap tempo aangesloten op de aardgasleiding. Het gebruik van steenkolen en andere brandstoffen voor verwarming daalt in hoog tempo. In 1965 komt het besluit dat alle mijnen in Limburg moeten sluiten. De markt stort in, vele handelaren zijn	40
gedwongen te stoppen of te saneren. Uiteindelijk sluit in 1974 de laatste kolenmijn in Nederland (Oranje-Nassau Mijn I) definitief de poorten. Van Boekel Warmte aan de Zuid-Willemsvaart (1966). (Foto: Van Boekel) Het roer gaat om. Beide bedrijven Van Boekel vestigen zich op het terrein aan de Copernicuslaan. De statuten worden gewijzigd, de groothandel verandert in Van Boekel Handelsmaatschappij (1968) en de kleinhandel in Van Boekel Warmte (1972). Beide bedrijven gaan hun eigen weg, waaronder de verkoop van oliekachels en gashaarden. Ook de verhuur van opstallen wordt een onderdeel van hun werkzaamheden. De kolenopslagplaatsen op de terreinen aan de Copernicuslaan zijn immers, als gevolg van de sluiting van de mijnen, leeg. In de loop der jaren worden daar grote loodsen gebouwd en verhuurd. Een nog braakliggend gebied tussen de voormalige kolenopslagplaats en de flats aan de Copernicuslaan wordt bestraat. Het gehele bedrijventerrein wordt daardoor tot circa 6000 m2 vergroot. In de zestiger jaren wordt nog deelgenomen in de 'Waarborgcombinatie', een samenwerkingsverband van enkele handelaren in gasapparatuur. Begin 1980 wordt het kantoor met verdere opstallen aan de Zuid-Willemsvaart verkocht aan Meeuwissen. Deze buurman is sinds de jaren zestig gevestigd in het voormalige slachthuis met een handel in hout. Wegens slechte gezondheid en naderende pensionering treedt Jan IV in 1980 af als directeur. De onder Van Boekel Handelsmaatschappij BV gevoerde activiteiten worden gestaakt. In 1992 overlijdt Jean Louis Marie van Boekel (Jan IV), oud 75 jaar. Wegens pensionering treedt Bob van Boekel in 1987 als directeur af. In 1994 overlijdt hij, 72 jaar oud. De opstallen aan de Copernicuslaan worden verkocht, de onder Van Boekel Warmte BV gevoerde activiteiten worden gestaakt. Hiermee komt een definitief einde aan een familiebedrijf, dat ooit de eerste en oudste steenkolenhandel in 's-Hertogenbosch is geweest. Met de sloop van Houthal Meeuwesen in 2016 verdwijnt na ongeveer 155 jaar het laatst relict dat eens deel uitmaakte van 'Pakhuizen Zuid-Willemsvaart'.	41

Bronnen
•	Archief Familie Van Boekel
•	Bob van Boekel
•	Bossche Encyclopedie
•	Henk Bruggeman, Daan van Eeden en Robin van Tiel, 'De kooplieden in: steenkolen, briketten, cokes en turf', 's-Hertogenbosch 2007

Bossche Kringen 1 (2016) 36-41

De schoorstenen stopten met roken

camera: Jan van Boekel
muziek: jazzwerk.nl
gepubliceerd: 6 augustus 2016

Vrijwel dagelijks hebben nog te maken met een of andere "boer". Er is er echter een die totaal verdwenen is!

Bob van Boekel

2015	Woningbouw op plaats van Houthal De gemeente wil aan de Bossche Zuid-Willemsvaart 54 appartementen laten bouwen. De nieuwbouw is gepland schuin tegenover het Kardinaal van Rossumplein waar tot 2011 Houthal Meeuwissen was gevestigd. Het pand staat leeg sinds het faillissement werd uitgesproken. Marc Brink \| Brabants Dagblad dinsdag 7 juli 2015 \| 2
2015	Marc Brink Flats op locatie Houthal: ‘Stenen komen tot leven’ Brabants Dagblad dinsdag 29 september 2015 \| 4
2016	Ed Hupkens Historie 'Pakhuizen Zuid-Willemsvaart' Bossche Kringen 1 (2016) 36-41
2016	De opkomst en neergang van vier generaties Bossche kolenboeren In het na-oorlogse Den Bosch bloeide de handel in steenkool. Van Boekel Brandstoffen liet daarom in West de grootste kolenopslag van Den Bosch en omstreken bouwen. Bob van Boekel, zoon van de laatste kolenboer, maakte er een film over. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad vrijdag 12 augustus 2016 \| Regio 5
2016	Houthal wordt nieuwbouw Nieuwbouw staat gepland op de plek waar tot 2011 Houthal Meeuwissen zat. Marc Brink \| Brabants Dagblad dinsdag 20 december 2016 \| Regio 2

Bossche Encyclopedie |